Tekst: Zbigniew J. Przerembski
Znajomość folkloru muzycznego polskich regionów karpackich jest nierównomierna. Zdecydowanie najczęściej zainteresowaniem badaczy czy artystów cieszyło, i nadal cieszy się, Podhale. Pieśni, muzykę czy tańce górali spod Tatr propagował w już w ostatniej ćwierci XIX wieku słynny warszawski lekarz i „Król Tatr” Tytus Chałubiński. Pozostałe regiony długo pozostawały mniej znane, a co gorzej, ulegały muzycznym wpływom ekspansywnej i atrakcyjnej, również dla górali z innych terenów, muzyki podhalańskiej. Dopiero w ostatnich latach stan badań niektórych sąsiednich regionów, a tym samym znajomość ich folkloru muzycznego, uległy poprawie, co szczególnie widać w odniesieniu do Kliszczaków czy Zagórzan – niedawno powstały monografie naukowe poświęcone muzyce ludowej tych regionów [1]. Wzrasta też poczucie tożsamości regionalnej i zainteresowanie własną kulturą wśród sąsiadów Podhalan.
Niedosyt budzi też stan badań nad dziedzictwem muzycznym Orawian. W latach trzydziestych (XX w.) powstał zbiór pieśni regionu Emila Miki[2], wznowiony po drugiej wojnie światowej z komentarzem etnomuzykologicznym profesora Adolfa Chybińskiego[3]. W późniejszych czasach folklorem muzycznym tego regionu zainteresowała się Bożena Lewandowska[4].
W sytuacji niedostatku wydawnictw dotyczących pieśni i muzyki ludowej Orawy tym bardziej cieszy najnowsza płyta CD z serii muzyki ludowej (nr 13), publikowanej pod redakcją dr. Jacka Jackowskiego przez Instytut Sztuki PAN.
Na płycie znalazły się najstarsze nagrania z Orawy, dokonane podczas ogólnopolskiej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego w 1952 roku w Piekielniku i w 1953 roku w Lipnicy Wielkiej (ale też z Lipnicy Małej, Zubrzycy Górnej i Dolnej). Nagrania te obejmują najstarsze pokolenie depozytariuszy ludowych tradycji, pamiętających, a nierzadko też śpiewających, grających w niegdysiejszym stylu. Jest to ważne, jako że to styl wykonawczy ma szczególne znaczenie w muzyce ludowej. Można posłuchać nagrań osób urodzonych jeszcze w XIX wieku, czy w pierwszych dekadach XX stulecia, jak śpiewaczki: Rozalia Pakosz (1888) i Anna Pakosz (1917), czy skrzypkowie: Jan Kidoń (1908), Józef Kostyra (1911), Józef Zapotoczny (1914), Józef Szczerba (1917), Stanisław Zapotoczny (1918), basista Ignacy Kostyra (1907). Wykonawcy ci, jak też i nieco od nich młodsi, przekazali repertuar regionalnych pieśni i przyśpiewek obrzędowych, powszechnych i zawodowych, a także melodii tanecznych. Prezentowane na płycie kapele grają w dawnym orawskim (m.in.) składzie: pierwsze skrzypce (prym), drugie skrzypce (sekund, w pojedynczym lub podwójnym składzie) i basy. Słuchając płyty możemy poznać tradycyjny dla regionu repertuar, styl śpiewu i gry instrumentalnej. Nagrania z Piekielnika, położonego w pobliżu Podhala Niżnego, wykazują już wspomniane wyżej wpływy muzyczne tego ekspansywnego kulturowo sąsiedniego regionu. Wpływy węgierskie słyszalne są w tańcach granych przez kapelę z Lipnicy Małej (tzw. Ciardaś orawski).
Do płyty dołączony jest booklet zawierających teksty: Górna Orawa – rys etnograficzny, oraz Zarys historii badań i charakterystyka muzyki tradycyjnej Górnej Orawy, pióra Marcina Kowalczyka i dr Jacka Jackowskiego, a także spis wybranej literatury przedmiotu, spis nagrań i streszczenie w języku angielskim.
Ukazanie się płyty Drzewie nuty orawskie niewątpliwie przyczyni się do lepszego poznania i popularyzacji góralskiego repertuaru i stylu wykonawczego Orawy. Dostarczy repertuaru regionalnym wykonawcom. Być może zachęci także do dalszych folklorystycznych, etnomuzykologicznych badań nad pieśniami i muzyką ludową tego regionu.
Drzewie nuty orawskie, Nagrania archiwalne tradycyjnych pieśni i muzyki Górnej Orawy ze Zbiorów Fonograficznych Instytutu Sztuki PAN. Koncepcja, wybór i opracowanie materiałów fonograficznych: zespół pod redakcją dr. Jacka Jackowskiego, komentarz etnograficzny i etnomuzykologiczny: dr Jacek Jackowski, Marcin Kowalczyk, ISPAN, Warszawa 2019.
PRZYPISY
[1] Zob. np. G. Gacek, Tradycje muzyczne górali kliszczackich, dysertacja doktorska, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2018 czy D. Majerczyk, Tradycje muzyczne Zagórzan, dysertacja doktorska, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2018.
[2] E. Mika, Pieśni orawskie, Lipnica Wielka 1934.
[3] E. Mika, Adolf Chybiński, Pieśni orawskie, Kraków 1957.
[4] Zob. np. B. Lewandowska, Problem zmienności folkloru muzycznego na przykładzie pieśni ludowych Orawy, „Muzyka” 1978, nr 2, s. 11‒24; Tejże, Pieśni ludowe na Orawie, „Orawa” 2005, nr 42‒43, s. 59‒72; Tejże, Folklor muzyczny Orawy i terenów sąsiednich, „Rocznik Orawski” 2007, t. 6‒7, s. 119‒128.
Materiały prasowe Instytutu Sztuki PAN