Projekt Fundacji Ważka “Zespoły ludowe – laboratorium etnograficzne” miał na celu przeprowadzenie jakościowych badań aktualnie istniejących polskich zespołów ludowych. Szczególny nacisk położony został na ich rolę kulturotwórczą oraz społeczną, co stanowi nowatorskie ujęcie tematu.
Efektem końcowym projektu jest raport “Zespoły ludowe – raport z badań” w formie publikacji internetowej zawierający 8 studiów przypadku oraz wyniki analizy 96 zespołów ludowych wraz z dokumentacją fotograficzną oraz materiałami archiwalnymi.
„Zespoły ludowe – raport z badań” opracowany został na podstawie badań prowadzonych przez członków Fundacji Ważka od czerwca do listopada 2015 roku. Badaniem objęte zostały cztery województwa: dolnośląskie, kujawsko-pomorskie, lubuskie i łódzkie. Łącznie spotkaliśmy się z 96 aktualnie działającymi – w sferze muzycznej i pozamuzycznej – zespołami ludowymi.
Przedmiotem badania były w szczególności zespoły działające na terenach wiejskich, określające siebie jako zespoły ludowe, folklorystyczne, wiejskie, regionalne, tradycyjne, śpiewacze. Nie uwzględniliśmy zespołów pieśni i tańca, zespołów dziecięcych, chórów senioralnych, zespołów folkowych i biesiadnych, uznając, że pełnią one odrębną funkcję, inne są też motywy ich powstania i działalności.
Z naszymi rozmówcami często spotykaliśmy się w domach prywatnych, świetlicach czy salkach prób. Zazwyczaj osobą, do której nas odsyłano, był kierownik/kierowniczka zespołu bądź jego nieformalny lider. Część wywiadów udało nam się przeprowadzić z kilkuosobową reprezentacją grupy, a nawet w obecności całego zespołu. Wraz z wywiadami prowadzona była dokumentacja fotograficzna (przede wszystkim kronik i zeszytów z piosenkami, strojów, „przestrzeni zespołowych”) oraz – tam, gdzie było to możliwe – dokumentacja wideo.
Nasze badania i powstały w ich wyniku raport mają na celu przede wszystkim zwrócenie uwagi na fenomen amatorskich zespołów ludowych wraz z ich rolą społeczną i kulturotwórczą w życiu społeczności wiejskich. Na zespoły staraliśmy się spojrzeć z trzech perspektyw: porównawczej (specyfika regionalna w każdym z województw), synchronicznej (pytanie o stan obecny zespołów) oraz emicznej, wewnątrzgrupowej (sposób, w jaki zespoły widzą siebie i swoje działania). Opracowując pod tym kątem materiał empiryczny, dążyliśmy do uchwycenia problemu zespołów holistycznie – pisząc o repertuarze, strojach, prezentacji na scenie, odniesieniach do tradycji lokalnych i tożsamości regionalnych, a także ich działalności społecznej. Okazuje się, że mimo dużego zróżnicowania, przede wszystkim regionalnego, prawie wszystkie odwiedzone przez nas grupy borykają się z tymi samymi problemami – związanymi z ich organizacją, finansowaniem i uczestnictwem w życiu lokalnej społeczności.
Niniejszy raport ma więc przede wszystkim wartość popularyzatorską. Kończą go wnioski z badań i rekomendacje mogące mieć praktyczne zastosowanie przy planowaniu polityki kulturalnej na różnych poziomach. Prezentowane teksty opisują wiele aspektów działalności zespołów ludowych, mamy jednak nadzieję, że staną się one także przyczynkiem do refleksji nad kondycją kulturalną i społeczną polskiej wsi, sytuacją seniorów we współczesnych społecznościach wiejskich, a także rolą tradycji i jej wielorakich interpretacji.
Szerszą dokumentację prowadzonych badań oraz raport można znaleźć na stronie www.zepolyludowe.org. Publikacja dostępna na licencji Creative Commons. Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 3.0 Polska.
„Zespoły ludowe – raport z badań” powstał w ramach projektu Fundacji Ważka „Zespoły ludowe – laboratorium etnograficzne”, dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
KulturaLudowa.pl sprawuje patronat medialny nad projektem i wydawnictwem.
* Fotografia: Zespół “Ojry”, przedstawienie ludowe “Kiszenie kapusty”, III Spotkania Zespołów Folklorystycznych, Głogów, 1984 r.