Wybitni i najbardziej zasłużeni dla kultury ludowej śpiewacy, rzeźbiarze, poeci, a także badacze i popularyzatorzy otrzymali Nagrody im. Oskara Kolberga. Nagrody – w tym roku rozdane po raz 41. – wręczono w środę, 15 czerwca 2016 podczas uroczystej Galii na Zamku Królewskim w Warszawie.
Nagroda ustanowiona została w 1974 roku, aby uhonorować najwybitniejszych twórców, naukowców, badaczy, popularyzatorów oraz instytucje, wspierające kulturę i sztukę ludową. Jest jedną z pięciu nagród przyznawanych przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie kultury.
Nagrodę dla twórców z dziedziny plastyki i folkloru muzyczno-tanecznego otrzymała Zofia Charamut, śpiewaczka kurpiowska z miejscowości Wolkowe koło Myszyńca (woj. mazowieckie). Od trzynastego roku życia zaczęła śpiewać na weselach, a nawet je samodzielnie prowadzić. Śpiewa w gwarze kurpiowskiej zachowując autentyczną, właściwą tylko dla rejonu Myszynieckiej Puszczy Zielonej gwarową manierę wykonawczą. Jak jury uzasadnia kandydaturę „w jej śpiewie zachowały się wszystkie cechy wyróżniające styl i charakter kurpiowskich pieśni”. Zofia Charamut jest również uznaną hafciarką i koronkarką.
Kolejną laureatką, pochodzącą również z Kurpiów jest Maria Chrostek z miejscowości Tatary (gm. Kadzidło, woj. mazowieckie). Urodziła się w rodzinie słynnych kurpiowskich twórców: Stefanii i Stanisława Konopków. Opierając się o tradycyjne formy i przekazywane z pokolenia na pokolenie wzory stworzyła kanon wycinanki kurpiowskiej – precyzyjnych kompozycji, misternie wykonanych kadzidlańskich ażurów, na które składają się ornamenty geometryczne, roślinne i zoomorficzne. Przez wiele lat współpracowała ze Spółdzielnią Rękodzieła Ludowego i Artystycznego “Kurpianka” w Kadzidle.
Wyróżnienie otrzymał Jan Wilczek twórca z Bukowiny Tatrzańskiej, specjalizujący się w wyrabianiu podhalańskich kierpców, pasów bacowskich i juhaskich oraz metalowych spinek. Jest także utalentowanym skrzypkiem podhalańskim „o dużej wrażliwości muzycznej, bogatej inwencji i bardzo dobrej technice”.
W tej kategorii nagrodzono również dwóch rzeźbiarzy.
Mieczysław Zawadzki z Łukowa należy do grona wybitnych twórców i popularyzatorów sztuki sięgającej do ludowych tradycji. Rzeźbiarz związany z Łukowskim Ośrodkiem Rzeźby Ludowej. „Rzeźby Zawadzkiego cechuje syntetyczne ujęcie przedstawianej tematyki. Chętnie przywołuje wspomnienia o zwyczajach i obrzędach rolniczych oraz religijnych, zapamiętanych z dzieciństwa” – podkreślają jurorzy.
W twórczości Stanisława Kwaśnego pochodzącego z Meszny (okolice Bielska-Białej) dominują tematy sakralne. Tworzy w drewnie i kamieniu. “Barwnie polichromowane postaci zadziwiają i cieszą odbiorców prostotą, pogodą, swego rodzaju ciepłem, które emanuje z postaci”. Twórca nie stroni również od tematyki obyczajowej, scenek rodzajowych, przedstawionych dowcipnie, z celnością bystrego obserwatora.
W kategorii „pisarstwo ludowe” nagrodę otrzymała poetka Maria Kazimiera Sarnacka z Dołhobrodów (woj. lubelskie). Jak podkreślają jurorzy „przez większą część swojego życia pisała dla siebie, “do szuflady”. W swoich utworach pisze o miłości, Bogu, pięknie przyrody, sensie życia, trudnej, lecz pięknej pracy na roli, przemijaniu oraz wartościach i tradycjach swojego regionu”.
Nagroda „dla kapel ludowych” przypadła Kapeli Braci Byrtków. To jedna z nielicznych już autentycznych kapel góralskich z Beskidu Żywieckiego. W skład kapeli wchodzi Edward Byrtek najwybitniejszy obecnie dudziarza na Żywiecczyźnie, oraz bracia – Józef i Władysław – wirtuozi skrzypiec. Muzykanci pochodzą ze wsi Pawel Wielka (woj. śląskie).
W kategorii „zespoły folklorystyczne” jury przyznało nagrodę Zespołowi Folklorystycznemu “Folusz” z Giedlarowej (woj. podkarpackie), a także Zespołowi Regionalnemu “Magurzanie” z Łodygowic (woj. śląskie).
Doceniono również pracę badaczy, naukowców i animatorów. Wśród laureatów znalazła się Małgorzata Kiereś – góralka z Istebnej, etnografka, badaczka, dokumentalistka i popularyzatorka kultury górali śląskich i Wałachów cieszyńskich, znawczyni kultury ludowej Karpat, kierowniczka Muzeum Beskidzkiego w Wiśle, a także prof. Anna Szyfer – etnografka i dialektolożka, badaczka tradycyjnej kultury Warmii i Mazur.
W tym roku wręczono także nagrodę honorową „dla instytucji i organizacji społecznych zasłużonych w opiece i upowszechnianiu kultury ludowej, działających w kraju i zagranicą”. Otrzymało ją Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu, które działa od 1968 roku i jest jedynym tego typu muzeum w Polsce, gdzie tematyka polskiego instrumentarium ludowego ukazana jest w niezwykły i oryginalny sposób. Obecnie w zbiorach placówki znajduje się prawie 3 tys. muzealiów. Zbiory etnograficzne to przede wszystkim instrumenty i narzędzia muzyczne stanowiące dorobek bogatej twórczości, która powstawała w domowych warsztatach, wytwórniach jak i w fabrykach polskich i zagranicznych.
Należy dodać, że po raz drugi wręczony został dyplom dla Ambasadora Kultury Tradycyjnej przyznawany przedstawicielowi samorządu, który w ostatnim roku troszczył się o rozwój kultury tradycyjnej w swoim regionie. W tym roku wyróżnienie zostało przyznane panu Andrzejowi Jurkowskiemu z Wygnanowa koło Przytyka, lokalnemu przedsiębiorcy, mecenasowi i animatorowi kultury, ale przed wszystkim miłośnikowi muzyki tradycyjnej.
Wieczorem w Ogrodach Zamku Królewskiego, po raz pierwszy w 41-letniej historii Nagrody im. Oskara Kolberga, odbył się wyjątkowy plenerowy koncert z udziałem laureatów. Melodie pasterskie z Żywiecczyzny, zabawy i tańce lasowiackie oraz taniec i śpiew Beskidu Żywieckiego zaprezentowali członkowie Kapeli Braci Byrtków, Zespół Folklorystyczny „Folusz” z Giedlarowej oraz Zespół Regionalny „Magurzanie” z Łodygowic.
Skład komisji Nagrody:
– prof. Jan Adamowski (przewodniczący), językoznawca, badacz folkloru – Uniwersytet M. Curie-Skłodowskiej w Lublinie;
– Maria Baliszewska, etnomuzykolog – Polskie Radio, Radiowe Centrum Kultury Ludowej;
– prof. Ewa Dahlig-Turek, etnomuzykolog – Polska Akademia Nauk;
– Benedykt Kafel, etnogtaf – Małopolskie Centrum Kultury “Sokół” w Nowym Sączu, członek Rady Naukowej STL;
– prof. Anna Kwaśniewska, etnolog – Uniwersytet Gdański, badaczka niematerialnego dziedzictwa kulturowego Kaszub i Pomorza;
– Waldemar Majcher, twórca ludowy – Prezes Stowarzyszenia Twórców Ludowych;
– Alicja Mironiuk Nikolska, etnograf – Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie;
– Krystyna Pieronkiewicz-Pieczko, etnograf – Muzeum Śląskie w Katowicach;
– Krystyna Wódz, etnograf – Fundacja “Cepelia” Polska Sztuka i Rękodzieło;
– Dorota Ząbkowska etnograf – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Organizację konkursu sprawuje Instytut Muzyki i Tańca we współpracy z Muzeum Wsi Radomskiej w Radomiu i jego oddziałem – Muzeum im. O. Kolberga w Przysusze. Fundatorami nagród finansowych są Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Fundacja „Cepelia” Polska Sztuka i Rękodzieło w Warszawie oraz Samorząd Województwa Mazowieckiego. Laureaci otrzymają Medale im. Oskara Kolberga według projektu Anny Jarnuszkiewicz oraz pamiątkowe dyplomy. Partnerami nagrody są Program 2 Polskiego Radia oraz Stowarzyszenie Twórców Ludowych.
O Nagrodzie – Jan Adamowski, przewodniczący jury Nagrody im. Oskara Kolberga
Mieczysław Zawadzki, rzeźbiarz ludowy
Maria Kazimiera Sarnacka, poetka ludowa
Stanisław Kwaśny, rzeźbiarz ludowy
Zofia Charamut – śpiewaczka kurpiowska śpiewa z wnuczką i córką
Tekst, fotografie i nagrania: Krzysztof Butryn
(opisy laureatów na podstawie informacji z katalogu)