We wrześniu ukażą się „Skarby Franciszka Kotuli” czyli autorskie wydawnictwo Moniki Michaluk będące zbiorem zabaw i opowiastek, dzięki którym rodzinne myszkowanie po tajemniczych zakamarkach rzeszowskiego Muzeum Etnograficznego będzie jeszcze przyjemniejsze. O idei tego wydawnictwa oraz pracy nad nim rozmawiamy z autorką.
Już 27 września swoją premierę ma Pani nowe wydawnictwo pt. „Skarby Franciszka Kotuli”. Dla kogo jest przeznaczone?
W ramach realizacji mojego twórczego stypendium od Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego powstał kreatywny zeszyt muzealny ze zbiorem zabaw, dzięki którym rodzinne poznawanie kolekcji Muzeum Etnograficznego im. Franciszka Kotuli w Rzeszowie będzie jeszcze przyjemniejsze. Wydawcą jest rzeszowskie Muzeum Okręgowe. „Skarby Franciszka Kotuli” to nasze zaproszenie do świata rzemiosła i wzornictwa ludowego skierowane do dzieci powyżej szóstego roku życia, ale też do rodziców, opiekunów, a nawet całych klas z nauczycielami, bo te opowiastki i zadania przeznaczone są do wspólnego rozwiązywania. Dzieci będą mogły wypróbować swoją wyobraźnię i talenty, a także w praktyce dowiedzieć się między innymi tego co to jest kolekcja, proces rzemieślniczy lub czym się różni motyw od wzoru. Wspólnie znajdziecie odpowiedzi na takie pytania, jak na przykład skąd ludzie dawniej brali tak wiele niezbędnych rzeczy codziennego użytku skoro nie było nowych technologii czy galerii handlowych? Jakie właściwości i sekrety kryją w sobie różne surowce naturalne, które dziś odkrywamy na nowo? Nasz kreatywny zeszyt muzealny będzie dostępny w wybranych punktach na Podkarpaciu, poza województwem i zdalnie będzie go można również nabyć w e-sklepie rzeszowskiego Muzeum Etnograficznego i Muzeum Okręgowego. „Skarby Franciszka Kotuli” to dobra propozycja rodzinnej rozrywki również dla tych, którzy wybierają się do Rzeszowa i okolic turystycznie oraz szukają ciekawej oferty edukacyjnej dla dzieci. Nasz zeszyt zainteresuje także pasjonatów rzemiosła i kultury ludowej południowo-wschodniej Polski – szczególnie tych, których przodkowie pochodzą z tamtych stron. Może dzięki naszym zabawom na nowo odkryjecie wraz z dziećmi ważne przedmioty odziedziczone po dziadkach, które znajdują się gdzieś tam w zakamarkach waszych mieszkań? „Skarby Franciszka Kotuli” mogą być dobrą zabawą niezależnie od tego gdzie mieszkają nasi odbiorcy.
Skąd pomysł na taką książeczkę edukacyjną?
Kluczową rolę odegrała postać Franciszka Kotuli. To tytułowy bohater projektu, ale też nieżyjący już założyciel muzeum, badacz, kolekcjoner i pedagog, który na dobre zapisał się na kartach podkarpackiej kultury. Miałam okazję poznać jego historię w trakcie kilku innych projektów badawczych, realizowanych we współpracy z muzeum. W jednym z nich zajęłam się gromadzeniem wspomnień i anegdot od osób, które w latach 50 i 60 ubiegłego wieku współpracowały z panem Franciszkiem w trakcie badań terenowych na Podkarpaciu. Te wspomnienia ułożyły się w opowieść – z jednej strony o działaczu kulturalnym pracującym w czasie II wojny światowej i po niej, który z pewnością musiał umieć twardo stąpać po ziemi. Z drugiej strony był to zdecydowanie pasjonat, który całe swoje zawodowe życie poświęcił na dokumentowanie swoich fascynacji folklorem słownym, rzemiosłem, muzyką i wiejskimi obyczajami. Nośnikami tej pasji pozostają do dziś rzeszowskie eksponaty muzealne, z których znaczna część została pozyskana właśnie przez pana Kotulę. Lecz jak przetłumaczyć tę historię na język współczesnych dzieciaków, które w dobie nadmiaru zabawek i gier postrzegają muzea jako miejsca nieatrakcyjne, bo zbyt archaiczne? Z czasem powstał pomysł na stworzenie wraz z muzealnikami pewnej narracji, w której staramy się opowiedzieć o rzeszowskim Muzeum Etnograficznym właśnie jako o świecie pełnym skarbów. A ponieważ dawna wieś to raczej kultura niedoboru, a nie nadmiaru – większość eksponatów z tych kolekcji to przedmioty wykonane z surowców naturalnych. Są dziś szczególnie cenne między innymi dlatego, że każdy z nich świadczy o talencie rękodzielniczym twórcy i jego znajomości tajemnic natury. Postać Franciszka Kotuli jako kolekcjonera to dobry punkt wyjścia, by pomóc zwiedzającym na nowo odkrywać tematy związane z surowcami naturalnymi i ich odpadami, a przede wszystkim z odkrywaniem szczególnej wartości codziennych przedmiotów użytkowych. To ważne tematy w czasach, gdy tak wiele mówimy o zrównoważonym rozwoju
i świadomości ekologicznej.
Muzea etnograficzne mogą dziś pełnić rolę autorytetu w dziedzinie eko edukacji bo kultura ludowa to nie tylko tradycje ale też pragmatyzm i zrównoważone gospodarowanie zasobami – Monika Michaluk, autorka projektów edukacyjnych i publikacji dla dzieci.
Jak wyglądała Pani współpraca z muzeum?
„Skarby Franciszka Kotuli” to nie tylko wydawnictwo muzealne, ale też kilkumiesięczny projekt polegający na wypracowaniu wraz z pracownikami Muzeum Etnograficznego im. F. Kotuli w Rzeszowie pewnej narracji, która umożliwiłaby połączenie współczesnych wyzwań edukacyjnych z historią tutejszych zbiorów. Moim zadaniem było jak najlepsze poznanie zasobów muzealnych i stworzenie katalogu obiektów o szczególnej wartości edukacyjnej. Analizowaliśmy także dotychczasowe doświadczenia muzealników w pracy z dziećmi, rodzicami i nauczycielami oraz ścieżkę zwiedzania wystaw stałych. Stworzyliśmy również
mapę bieżących problemów związanych z dostępem do dotychczasowej oferty edukacyjnej muzeum, a najważniejszym okazał się odpływ publiczności po kilku latach pandemii i licznych lockdownach. Pracownicy rzeszowskiego Muzeum Etnograficznego to osoby bardzo zaangażowane w swoją pracę i doceniane przez stałych zwiedzających. Wspólnie uznaliśmy, że potrzebne są nowe narzędzia pracy i pomysły na edukację. Dlatego oprócz kreatywnego zeszytu muzealnego, w ramach projektu pt. „Skarby Franciszka Kotuli” powstały również nowe scenariusze lekcji muzealnych, tablice edukacyjne i karty prac warsztatowych. A ponieważ od samego początku w pracy nad tym projektem istotnym kontekstem były dla mnie wątki związane z eko edukacją najmłodszych, szukałam w kolekcji muzealnej takich obiektów, a w ślad za nimi – wartości i historii, dzięki którym moglibyśmy zacząć opowiadać dzieciom o tym co to znaczy szanować rzeczy, dbać o nie, czytać z nich. W trakcie badań jakościowych z publicznością jakie przeprowadziłam w ramach tego projektu okazało się, że jednak dziś większość dzieci i dorosłych łączy pojęcie eko edukacji z segregacją śmieci. A przecież to również tematy związane z obiegiem przedmiotów w naszym codziennym życiu, wydłużaniu ich cyklu życia czy umiejętność świadomego wybierania ich i nadawania im nowej wartości – duchowej lub użytkowej. Myślę, że współczesne muzea etnograficzne mogłyby pełnić rolę autorytetu właśnie w tej dziedzinie, bo przecież kultura ludowa to oprócz tradycji i obyczajów również pragmatyzm i zrównoważone gospodarowanie swoimi zasobami.
Za panią wiele projektów twórczych i edukacyjnych. Co poradziłaby Pani innym autorom i osobom, które dopiero zaczynają swoją przygodę z podobnymi projektami?
Oczywiście ważna jest inspiracja, od niej zaczyna się każda praca. Jednak jak wynika z mojego doświadczenia nie mniej ważne są ukierunkowane zainteresowania, umiejętność definiowania celu swoich działań, a przede wszystkim gotowość do tego, by poświęcić znaczną część czasu na dobre poznanie swoich odbiorców. Właściwie każdy projekt poprzedzam etapem badawczym i tak też było tym razem. Najczęściej prowadzę wtedy rozmowy z konkretnymi typami odbiorców, zbieram dokumentację fotograficzną i nagrania. Lubię ten etap swojej pracy, bo niemal zawsze zamienia się on w niezwykłe spotkania z opowieścią i historiami poszczególnych osób. Radziłabym także młodym twórcom, aby zostawiali sobie w projektach przestrzeń na eksperymentowanie i zbieranie nowych doświadczeń, które motywują do rozwoju i podejmowania kolejnych wyzwań.
Dziękuję.
Rozmawiał Krzysztof Butryn.
„Skarby Franciszka Kotuli”
Autorka, ilustratorka: Monika Michaluk
Mecenat: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Partner: Muzeum Etnograficzne im. F. Kotuli w Rzeszowie
Konsultacje merytoryczne: Judyta Sos
Wydawca: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie
Patronaty honorowe: Narodowy Instytut Dziedzictwa, Narodowe Centrum Kultury
Dochód ze sprzedaży muzealnego zeszytu kreatywnego pt. „Skarby Franciszka Kotuli” zostanie w całości przekazany na działania związane z ochroną, konserwacją i pozyskiwaniem obiektów z kolekcji Muzeum Etnograficznego im. F. Kotuli w Rzeszowie.
* Zdjęcie główne: Monika Michaluk, fot. S. Jankowski