Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu po raz piąty zorganizowało Ogólnopolski Konkurs na Budowę Ludowych Instrumentów Muzycznych. 9 grudnia w Szydłowieckim Zamku spotkali się zarówno budowniczowie jak i pasjonaci ludowych instrumentów, aby podsumować tegoroczny konkurs i otworzyć wystawę pokonkursową.
Instrumenty z całego kraju napływały do siedziby Muzeum od maja. Ostatecznie w piątej edycji Konkursu wzięło udział 38 uczestników zgłaszając 144 różnorodne instrumenty i narzędzia muzyczne. Wśród twórców znaleźli się zarówno doświadczeni mistrzowie, ich uczniowie, natchnieni pasjonaci, jak i pieczołowici rekonstruktorzy.
„Konkurs świadczy o wciąż dużym zainteresowaniu muzyką ludową, ludowymi instrumentami muzycznymi. Cieszymy się, że mieliśmy możliwość zorganizowania konkursu, a tą możliwość stworzyła nie tylko nasza aktywność, ale również środki, które pozyskaliśmy od Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Samorządu Województwa Mazowieckiego” – mówi dr Aneta Oborny, dyrektor szydłowieckiego muzeum, członek komisji konkursowej.
Ceremonię wręczenia nagród otworzył dźwięk trombity. Na instrumencie zagrał Zbigniew Wałach – słynny muzykant z Beskidu Śląskiego, ale także twórca instrumentów z regionu (gajd, piszczałek, gęśli, trombit, rogów pasterskich), laureat II nagrody w Konkursie.
W V Ogólnopolskim Konkursie na Budowę Ludowych Instrumentów Muzycznych nagrodę specjalną za zestaw instrumentów otrzymał Mateusz Raszewski spod Poznania. „Na konkurs wykonałem zestaw instrumentów czyli basy dwustrunowe dłubane, basy trzystrunowe klejone, skrzypce dłubane, bębenek obręczowy i baraban. Właściwie to taki komplet instrumentów kapeli kaliskiej, tyle że z dwoma basami, bo chciałem pokazać dwa typy basów, które występują w regionie”. Według Raszewskiego „To jakie brzmienie ma instrument zależy od tego jakich użyje się materiałów i ile się włoży serca w instrument”.
Mateusz Raszewski odbiera nagrodę specjalną za zestaw instrumentów, fot. K. Butryn
Tomasz Kiciński laureat I nagrody przyjechał z Bukówca Górnego w Wielkopolsce. Jest uznanym budowniczym dud wielkopolskich i sierszenek, których do dziś wykonał ok. 70. Swoją pracownię prowadzi przy miejscowym zespole szkół. „Nie miałem nauczyciela, od którego mogłem się nauczyć wykonywać instrumenty. Zmusiła mnie do tego trochę sytuacja. Po prostu moi uczniowie, nie mieli na czym grać. I pomyślałem, że jeśliby mieli swoje instrumenty to będą na nich grać. I tak też się stało. Zacząłem robić i jednego roku to nawet dwanaście egzemplarzy dud zrobiłem”. Do konkursu Tomasz Kiciński oprócz wspomnianych dwóch instrumentów zgłosił grzebień do grania z rogu zwierzęcego.
Wśród twórców laureatów, którzy tego dnia przyjechali do Szydłowca byli również jedni z najstarszych i najbardziej uznanych mistrzów: Pan Stanisław Wyżykowski z Haczowa na Podkarpaciu – budowniczy liry korbowej, Pan Jerzy Walkusz z Hopowa na Kaszubach – słynny budowniczy diabelskich skrzypiec, burczybasów i innych instrumentów kaszubskich.
fot. Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu
Do oceny konkursowej przedstawiono zarówno tradycyjne instrumenty ludowe używane do czasów współczesnych, jak i te, które wyszły już z użycia, a znane są wytwórcy z własnej praktyki lub z zachowanego wzorca. Nadesłane prace oceniane były w trzech podstawowych kategoriach: ludowe instrumenty muzyczne, ludowe narzędzia muzyczne, innowacje w ludowym instrumentarium muzycznym (nowa kategoria w konkursie).
W tej ostatniej pojawiło się kilka instrumentów z rozwiązaniami innowacyjnymi, dostosowującymi się do współczesności, jak chociażby lira korbowa elektroakustyczna, za którą Stanisław Nogaj (uczeń Stanisława Wyżykowskiego) otrzymał nagrodę.
Stanisław Wyżykowski i Stanisław Nogaj, mistrz i uczeń – budowniczowie lir korbowych z Podkarpacia, fot. K. Butryn
Jak podkreśla dyrektor Muzeum „Ocenie podlegały instrumenty w sposób wieloaspektowy. Jurorzy zwracali uwagę na każdy szczegół, na konstrukcję instrumentu, materiał z którego jest wykonany, na metodę jaką był instrument wykonany i również ogólną estetykę. Oczywiście brane pod uwagę były walory brzmieniowe. Może z muzealnego punktu widzenia instrumenty są pięknymi, ciekawymi artefaktami, ale przede wszystkim to są generatory dźwięku. Stąd brzmienie instrumentu odgrywało ważną rolę przy ocenie”.
Po wręczeniu nagród i wyróżnień, był czas na muzykę. Mateusz Raszewski (laureat nagrody specjalnej za zestaw instrumentów) zagrał na skrzypcach wraz z basami muzykę z okolic Kalisza, Tomasz Kiciński (laureat pierwszej nagrody za dudy wielkopolskie) wraz z dudziarską kapelą „Manugi” zaprezentował utwory z okolic Bukówca, a kapela rodzinna Piotra Majerczyka niemal rozniosła mury zamkowe siłą brzmienia muzyki podhalańskiej.
Kapela Manugi z Bukówca Górnego, Wielkopolska, fot. K. Butryn
Otwarta tego dnia wystawa „Warsztat, materia, dźwięk” prezentuje wszystkie instrumenty zgłoszone do konkursu. Na wystawie oprócz instrumentów można obejrzeć filmy przedstawiające sylwetki wybranych budowniczych. Materiały filmowe są efektem badań terenowych, które przeprowadziliśmy z racji konkursu. Ponadto wystawie towarzyszy wydawnictwo. Jest to katalog twórców, w którym zawarte są opisy budowniczych wraz z bogatą dokumentacją fotograficzną” – opowiada Katarzyna Zedel, kuratorka wystawy.
Wystawę pokonkursową można oglądać do końca marca 2017 roku.
* * *
Temat konkursu stanowią polskie instrumenty ludowe i narzędzia muzyczne używane w praktyce wykonawczej do dziś oraz w przeszłości. I edycja konkursu odbyła się w 1985 roku, kolejne w latach: 1989 – II edycja, 1995 – III edycja, 2004-2005 – IV edycja. W jury tegorocznego konkursu zasiedli prof. Ewa Dahlig – Turek (przewodnicząca), prof. Piotr Dahlig, prof. Zbigniew Przerembski, dr Aneta Oborny i Piotr Piszczatowski.
Przedsięwzięcie zostało zrealizowane ze środków finansowych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Samorządu Województwa Mazowieckiego, we współpracy ze Stowarzyszeniem Twórców Ludowych Zarząd Główny w Lublinie i Fundacją „Cepelia” Polska Sztuka i Rękodzieło.
Agnieszka Kleszcz / Krzysztof Butryn