Zmarł Stanisław Koguciuk, twórca ludowy, malarz z Pławanic na Lubelszczyźnie. O śmierci artysty poinformowało w sobotę Stowarzyszenie Twórców Ludowych w mediach społecznościowych. Miał 88 lat.
Stanisław Koguciuk (1933-2021) to jeden z ostatnich autentycznych malarzy ludowych. Podkreślają to zgodnie kolekcjonerzy i krytycy sztuki ludowej, etnografowie oraz amatorzy malarstwa naiwnego. Na stałe przylgnęło już do niego określenie „pławanicki Nikifor”, choć w zasadzie niewiele łączy go z krynickim artystą.
Rysunkiem interesował się już w dzieciństwie, pierwsze obrazy zdecydował się jednak namalować dopiero jako człowiek dojrzały, mniej więcej w połowie lat sześćdziesiątych XX wieku. Drogę artystyczną rozpoczął w sposób dość nietypowy, dzięki uznaniu wyrażonym dla jego pierwszych prób malarskich przez przypadkowo spotkaną na targu siedmioletnią dziewczynkę.
Nie ukończył żadnych szkół artystycznych, mimo to w 1988 roku Ministerstwo Kultury i Sztuki przyznało mu status artysty plastyka. Koguciuk posiadał talent wrodzony, malował intuicyjnie, niejako z potrzeby duszy. Malowanie byłat pasją artysty, sprawiało mu autentyczną radość.
Rzeczywiście malarstwo wypełniało całe życie tego bardzo skromnego i niezwykle pracowitego artysty. W ciągu swojej niespełna pięćdziesięcioletniej działalności artystycznej namalował ponad dwadzieścia tysięcy obrazów. Malował z wyobraźni, głównie na wystawy, na konkursy tematyczne, dla kolekcjonerów i zwykłych klientów, od których zamówienia zapisywał na kartkach podczas targów i jarmarków, a gotowe jeszcze mokre prace wysyłał pocztą.
Mimo, że artysta urodził się i dorastał na wsi, mieszkał w środowisku wiejskim i przez wiele lat tworzył we wsi Pławanice, to nigdy nie stał się twórcą ludowym w tradycyjnym tego słowa znaczeniu. Jego malarstwo wymyka się jednoznacznym definicjom, posiada zarówno znamiona sztuki ludowej, jak i nieprofesjonalnej. Pewne cechy obu tych rodzajów sztuki są sobie bliskie, a to tym bardziej utrudnia dokonanie jednoznacznej klasyfikacji twórczości Koguciuka. Samorodny talent, odosobnienie twórcze, autentyzm wypowiedzi malarskiej, prostota formy, brak profesjonalnego wykształcenia to chociażby niektóre z cech charakterystycznych dla malarzy ludowych i nieprofesjonalnych. Z drugiej strony takie cechy, jak częste podejmowanie tematyki wiejskiej (np. przedstawianie krajobrazu wiejskiego, scen z codziennego życia wsi czy tradycyjnych obrzędów) i religijnej (głównie tematyki chrystologicznej i mariologicznej), tendencja do szczegółowości i schematyzmu ujęć, posługiwanie się typizacją przedstawianych postaci i motywów, zamiłowanie do szeroko pojętej dekoracyjności dzieła sztuki, wyrażającej się m.in. poprzez wprowadzanie ozdobnie wyrzezanej ramki (głównie we wczesnych okresach twórczości artysty) oraz poprzez malowanie floralnych ram wewnętrznych kompozycji (np. Madonna wśród kwiatów, Do ślubu), seryjność wykonywanych prac, chętne operowanie symetrią, brak stosowania perspektywy linearnej i powietrznej, preferowanie kompozycji ożywionej sztafażem, stosowanie żywej, intensywnej gamy barwnej, samodzielne wykonywanie większości prac przy powstającym dziele (np. wykonywanie ramek i zawieszek do obrazów), jak i sam fakt tworzenia na wsi pozwalają uznawać artystę za przedstawiciela sztuki ludowej.
fot. STL
Pewnym przełomem w jego twórczej działalności był rok 1996 i udział w międzynarodowym konkursie Satyrykon w Legnicy, w którym artysta przedstawił do oceny swoje niewielkie obrazki humorystyczne opatrzone krótkim tekstem korespondującym z namalowaną scenką rodzajową. Humory, nazywane przez samego autora obrazkami do śmiechu, stanowią w twórczości Koguciuka nurt wyraźnie wyróżniający go spośród artystów naiwnych. Wśród nich można wydzielić kilka grup tematycznych: matrymonialne, małżeńskie, wojskowe, polityczne i in. Artysta w tych pracach w zabawny i ironiczny sposób pokazuje kondycję współczesnej polityki, trafnie komentuje bieżące wydarzenia, ośmiesza ludzkie zachowania i stereotypowe myślenie. Humory są dowodem na to, że pławanicki Nikifor jest wnikliwym i niezwykle bystrym obserwatorem i komentatorem różnych sfer życia, do wielu spraw wyraźnie zdystansowanym, w inne mocno zaangażowanym. W tych pracach najpełniej wyraża się jego pogodna osobowość oraz wyjątkowe poczucie humoru.
Fot. Paweł Onochin, arch. STL
W 2000 roku został przyjęty do Stowarzyszenia Twórców Ludowych i odtąd stał się częstym gościem tej organizacji, podjął też współpracę z Galerią Sztuki Ludowej STL, w której prezentował swoje nowe pomysły malarskie.
Styl malarza jest bardzo charakterystyczny, łatwo rozpoznawalny na tle prac innych twórców. Jego obrazy pochodzące z różnych okresów twórczości, choć przedstawiają podobną tematykę i wykorzystują te same rozwiązania kompozycyjne, nie są tożsame, nawet gdy noszą te same tytuły. Wraz z wiekiem, gdy artysta stawał się coraz bogatszy w różne doświadczenia życiowe, dojrzewało też jego malarstwo. Zmieniał się koloryt i tematyka obrazów. Będąc starszym człowiekiem, jako artysta zaczął sięgać po nowe tematy ikonograficzne, tematy coraz ciekawsze i trudniejsze do realizacji.
Koguciuk był samoukiem a prostota warsztatowa stała się atutem jego twórczości, sprawia, iż widz niemal natychmiast wyczuwa autentyzm i szczerość przekazu plastycznego. Artysta był człowiekiem prostym i szczerym i takim wydaje się być również jego malarstwo.
Tekst: Katarzyna Kraczoń