We wrześniu otwarta została w Muzeum Karkonoskim w Jeleniej Górze ekspozycja zatytułowana „Dawno, niedawno…, dzisiaj. Wieś w malarstwie Wiolety Rzążewskiej. Dzieła dolnośląskich twórców ludowych.” Ten długi, trójczłonowy tytuł nawiązuje do rocznicowej okazji towarzyszącej organizacji wystawy. Jest nią 75-lecie przybycia powojennych osiedleńców na nowe ziemie powojennej Polski.
Wchodzący w ich skład Dolny Śląsk zasiedlony został prawie półtoramilionową rzeszą społeczności wywodzących się z prawie wszystkich regionów II Rzeczypospolitej. Rocznica przeszłaby pewnie niezauważona, gdyby nie zdarzenie artystyczne, gdzie w głównej roli wystąpiły obrazy młodej artystki z wioski Kurzelaty na Lubelszczyźnie.
Impulsem do powstania niezwykłej kolekcji malarskich notacji stało się odnalezienie zbioru starych fotografii w torebce zmarłej Babci Autorki. Leżała na piecu pokryta kurzem minionych dekad. Wewnątrz znajdowały się zdjęcia wykonane w latach 50-tych minionego stulecia przez czynnego w okolicach Ryk pasjonata-fotografa Edwarda Jezierskiego zwanego przez znajomych Panem Cykiem, Mussolinim lub najczęściej – Łysym. Na rowerze, a potem motocyklu przemierzał okolice, by obdarowywać ludzi autorskimi zdjęciami. Utrwalał ich święta i codzienność, dzieci i dorosłych.
Wioleta Rzążewska zainspirowana tymi fotogramami stworzyła zbiór prac malarskich, gdzie utrwalone zostały emocje ludzi, którzy tuż po zakończeniu wojny rozpoczęli życie wolne od strachu i traum. Praca w polu, sceny biesiad, wesel, pogrzebów i czasu odpoczynku stały się początkiem niezwykłej opowieści snutej malarskim językiem. Na obrazach znaleźli się bliscy Autorki – Dziadek, Babcia, Wujowie i Ciotki, ich okolica z niskim sosnami i szeroką przestrzenią pejzażu pogranicza Lubelszczyzny z Mazowszem. Trudno o bardziej polską kwintesencję rodzimego krajobrazu.
Ekspozycja jeleniogórska pokazuje ludzi, którzy po wojnie zasiedlali także Dolny Śląsk. Przybyszy z Lubelszczyzny było wielu, podobnie jak ludzi z Kresów, polskich reemigrantów z Bośni i Bukowiny, a także tych z innych regionów położonych w obecnych granicach kraju. Zaprezentowano 32 olejne obrazy, niektóre w dużych formatach jak np. te z kolekcji Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (2×1,4 m). Dziewięć płócien z tego zbioru prezentowanych jest stale w pomieszczeniach uniwersyteckich. Siedem z nich znalazło się w Muzeum Karkonoskim w Jeleniej Górze. Opowiadają o ludzkim życiu – jego kulminacjach, starości, chorobach, szczęściu i odchodzeniu. To wszystko przedstawione w atmosferze pogodnego przemijania i zgody na koleje człowieczego losu.
Zaprezentowaną kolekcję olejnych prac Malarki uzupełnia na jeleniogórskiej wystawie zbiór starych fotografii z lat 50-tych pochodzących z rodzinnych archiwów mieszkańców dolnośląskich wsi. Wesela, pogrzeby, obrazki z komunii świętej, towarzyskie fotki chłopaków i młodych dziewczyn, sceny z pasienia gąsek – to jakże rzeczywisty obraz życia na nowej ziemi, z której dopiero niedawno deportowano ludność niemiecką. One również mogłyby stać się inspiracją dla Wiolety Rzążewskiej. Stanowią wartość samą w sobie emanującą przejmującą prawdą. Skompletowany przy okazji organizacji wystawy zbiór powojennych fotografii udostępniony przez Rodziny z dolnośląskich wsi stanowi obecnie wartość unikatową dokumentującą historyczny czas, którego umiejscowienie w czasie nie jest obecnie tak całkiem jednoznaczne – dawno, niedawno, a może to jeszcze dalsza część naszej współczesności?
Częścią ekspozycji jest też dokumentacja filmowa „Dawno, niedawno.., dzisiaj” autorstwa antropologa kultury Ignacego Dumina będąca zbiorem relacji o tematach podjętych przez Malarkę. O powojennych uroczystościach świętowania narodzin, wesel i pogrzebach opowiadają świadkowie epoki – mieszkańcy dolnośląskich miejscowości. Historyczną już notację można obejrzeć podczas trwania wystawy, a także na stronie internetowej Muzeum Karkonoskiego.
Realizacja ekspozycji stała się możliwa dzięki środkom z Funduszu Promocji Kultury Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, Samorządu Województwa Dolnośląskiego oraz współpracy Muzeum z Uniwersytetem Ekonomicznym w Krakowie, Pragalerią w Warszawie i Galerią Dystans w Krakowie.
Henryk Dumin
Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze