14 października 2016 r. w krakowskich Sukiennicach odbyła się gala niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Osoby i środowiska kultywujące 12 unikatowych zjawisk i tradycji otrzymały decyzje ministra kultury i dziedzictwa narodowego o wpisie na krajową listę niematerialnego dziedzictwa.
Krajowa lista stanowi dokumentację żywego, niematerialnego dziedzictwa naszego kraju i jednocześnie realizuje postanowienia Konwencji UNESCO z 2003 roku.
W rozumieniu niniejszej Konwencji UNESCO, dziedzictwo niematerialne obejmuje tradycje i przekazy ustne, w tym język jako nośnik niematerialnego dziedzictwa kulturowego, sztuki widowiskowe, zwyczaje, rytuały i obrzędy świąteczne, wiedzę i praktyki dotyczące przyrody i wszechświata, umiejętności związane z rzemiosłem tradycyjnym. Wszystkie one muszą być uznane za część własnego dziedzictwa przez daną wspólnotę, grupę lub jednostki.
Ten rodzaj dziedzictwa jest przekazywany z pokolenia na pokolenie i ustawicznie odtwarzany przez wspólnoty i grupy w relacji z ich środowiskiem, historią i stosunkiem do przyrody. Dla danej społeczności dziedzictwo niematerialne jest źródłem poczucia tożsamości i ciągłości.
fot. K. Butryn
– „Są to zjawiska, które prezentują dziedzictwo niematerialne tak bliskie każdemu z nas. Wpisy są bardzo różnorodne. Związane jest to z tym, że nie prowadzimy eksperckiego wyznacznika, tylko społeczności same zgłaszają się do nas i mówią o tym, że chciałyby swoje dziedzictwo pokazać, pochwalić się. Jest to dziedzictwo z różnych regionów Polski od społeczności większych poprzez jednostki” – wyjaśnia Katarzyna Sadowska Mazur z Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
Podczas Gali uhonorowane zostały następujące tradycje i zjawiska, które w ostatnich latach były wprowadzane na Krajową listę:
• Język esperanto jako nośnik kultury esperanckiej
• Umiejętność wytwarzania instrumentu i gry na kozie
• Hafciarstwo kaszubskie szkoły żukowskiej
• Sokolnictwo żywa tradycja
• Polskie tańce narodowe
• Uroczystości ku czci Św. Rocha z błogosławieństwem zwierząt
• Tradycyjna technika ludwisarska Felczyńskich w Taciszowie
• Przywołówki dyngusowe w Szymborzu
• Gwara warmińska jako nośnik tradycji ustnych
• Zabawkarstwo żywiecko-suskie
• Bartnictwo
• Perebory – nadbużańskie tradycje tkackie
Tadeusz Leśniak wykonuje m.in ptaszki stryszawskie, fot. Krzysztof Butryn
Twórca ludowy Tadeusz Leśniak ze Stryszawy, reprezentuje żywieckj-suski ośrodek zabawkarstwa. – „Wykonywania zabawek nauczyłem się od rodziców i od dziadków bo to jest tradycja rodzinna. Nauczyłem się jak byłem dzieckiem i do tej pory robię ptaszki stryszawskie, które używane były do zdobienia choinek – kolorowe, błyszczące i zabawki bryczki, koniki i klepaki […]. Chcieliśmy te nasze tradycje zabawkarskie jakoś uhonorować, żeby to nie zaginęło stąd pomysł wpisania na krajową listę niematerialnego dziedzictwa. ”
Jednym z nowych zjawisk i tradycji wpisanych na krajową listę są „Perebory – nadbużańskie tradycje tkackie”. Perebor to ornament tkacki służący do zdobienia koszul, spódnic, rękawów, charakterystyczny dla regionu nadbużańskiego (obszar Południowego Podlasia i Wschodniej Lubelszczyzny). Podtrzymywaniem tradycyjnych technik wykonywania pereborów zajmuje się Nadbużański Uniwersytet Ludowy.
– „Jest to finał, takie zwieńczenie naszej dwudziestoletniej pracy, która została nagrodzona. To nas dowartościowało, że to co robimy ma sens i wartość” – mówi Bożenna Pawlina-
fot. K. Butryn
Krajowa lista liczy już 17 wpisów. Pierwsza Gala miała miejsce w 2014 roku. Wówczas wpisane zostały: Rusznikarstwo artystyczne i historyczne – wyroby według tradycyjnej szkoły cieszyńskiej, Szopkarstwo krakowskie, Pochód Lajkonika, Flisackie tradycje w Ulanowie oraz Procesja Bożego Ciała w Łowiczu.
Do krajowej listy mogą dołączać kolejne wpisy. – „Jeżeli ktoś chciałby wpisać zjawisko na Krajową listę należy wejść na stronę i tam jest do pobrania wniosek, który trzeba wypełnić. Ważną cześć tego wniosku są konsultacje społeczne, które trzeba w przeprowadzić w środowisku, aby wszyscy, którzy są uczestnikami tego zjawiska wyrazili zgodę, żeby taki wpisać mógł zaistnieć na Krajowej liście” – zachęca Katarzyna Sadowska Mazur.
By bliżej poznać poszczególne zjawiska i tradycje znajdujące się na krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego od listopada we współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa na łamach naszego portalu KulturaLudowa.pl prezentować będziemy poszczególne wpisy z tejże listy.
Haft kaszubski szkoły żukowskiej, fot. K. Butryn
Organizatorami Gali były: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Posłuchaj relacji z gali: