Tekst: Paweł Onochin
W dniu 12 czerwca 2015 roku zmarła Ewelina Pęksowa – malarka na szkle, jedna z najbardziej uznanych zakopiańskich artystek. Związana od dziecka z góralszczyzną i folklorem Podhala. Tak mówiła o początkach swojej artystycznej drogi: „Miłość do sztuki wynosi się z domu rodzinnego. Rodzice przekazali mi swoje umiłowanie sztuki ludowej. Mój ojciec– jak to się dzieje w wielu domach góralskich – sam robił rozmaite rzeźbione meble. W jego wytwórni nart ja, później moje dzieci poznawaliśmy właściwości drewna, tajemnice jego obróbki. Zafascynowało mnie drewno, zaczęłam rzeźbić. Szkło ma także swoje tajemnice, podobnie technika malowania, którą postanowiłam zgłębić bez niczyjej pomocy” [1].
W 1968 roku Ewelina Pęksowa zadebiutowała jako malarka w konkursie organizowanym przez Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem. Doskonałą okazją do doskonalenia warsztatu artystycznego była propozycja tatrzańskiego Muzeum z 1971 roku o wykonanie kopii starych, klasycznych zakopiańskich obrazów. Malarka wspominała ten okres jako inspirujące doświadczenie: „urzekły mnie… starałam się odkryć tajemnice starych mistrzów. Ktoś powie: przecież zostały dawno odkryte. Czy rzeczywiści?. Mam co do tego wątpliwości… Kopiując stare obrazy stwierdziłam, że jedną z tajemnic ich piękna jest samo szkło – lane z nierówną powierzchnią załamującą światło. Dziś takiego szkła nie ma. Wciąż szukam takiego, które może tamto choć przypominać” [2]. Zdobyte doświadczenie zaczęło przynosić wymierne efekty. Maluje dużo i z wielką pasją, tworzy nowe kompozycje o motywach pejzażowych i rodzajowych. W jej twórczości dominuje tematyka sakralna, maluje także postacie ze zbójnickich legend, a wszystko w charakterystycznej dla siebie, oryginalnej ornamentyce z urzekającą grą kolorów.
Aniołowie, wyk. Ewelina Pęksowa, Zakopane
Istotną rolę w działalności artystycznej Eweliny Pęksowej stanowił udział w konkursach i wystawach. Była wielokrotną laureatką prestiżowych konkursów, prezentowała swoje prace na kilkuset wystawach zbiorowych i indywidualnych w Polsce, prawie całej Europie oraz w USA, Kanadzie i Australii. Jej dzieła są ozdobą kilkunastu muzeów w kraju i na całym świecie oraz znajdują się w niezliczonych kolekcjach prywatnych, a także w miejscach kultu w Zakopanem i Wiśle.
Za swoją działalność została uhonorowana wieloma nagrodami i odznaczeniami, z których najbardziej prestiżowe to: nagroda im. Oskara Kolberga w uznaniu zasług dla kultury ludowej (1976), Złoty Krzyż Zasługi (1978), nagrody Ministra Kultury i Sztuki za wybitne osiągnięcia w twórczości artystycznej (1983, 1989, 2000), Złoty Medal – Zasłużony Gloria Artis Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2008), Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polskie (2009) i wiele innych.
Była członkiem Stowarzyszenia Twórców Ludowych (od 1974 roku), Związku Podhalan oraz udzielała się społecznie w dziedzinie organizacji sportu narciarskiego w Zakopanem, uzyskując stopień sędziego w klasie państwowej.
Św. Eliasz, wyk. Ewelina Pęksowa, Zakopane
Miałem wielki przywilej spotkać się z Artystką i być jej gościem. Gdy wchodzi się do domu na Cichej Wodzie w Zakopanem, otoczonego pięknym kwietnym ogrodem, który był jednocześnie izbą twórczą i pracownią Artystki, przekracza się próg istnej „świątyni sztuki podhalańskiej”. Gospodyni przyjęła mnie bardzo ciepło, choć byłem dla niej kimś zupełnie anonimowym i takim chciałem pozostać, ponieważ ta sytuacja zrodziła otwartość, szczerość i naturalność nieobarczoną żadnymi uwarunkowaniami zewnętrznymi.
W mojej pamięci Pani Ewelina Pęksowa zawsze zostanie mistrzynią świadomą wartości swoich dokonań artystycznych, kimś wyjątkowym dla polskiej kultury, a przede wszystkim „wielką damą” współczesnej sztuki ludowej, która w niepowtarzalny sposób łączyła tradycję i konwencje z nowym, współczesnym spojrzeniem. Na pytanie dziennikarza, jak sama określa swój twórczy status, odpowiedziała: „wychodzę poza ramy tradycyjnych obrazów na szkle, ich barw, tematyki, a także wymiarów, co sprawia niemały kłopot wielu etnografom i jurorom na konkursach sztuki ludowej. Byłam już artystą amatorem, twórcą naiwnym, choć zawsze czułam się twórcą ludowym”[3].
Przypisy:
[1] Wypowiedź Eweliny Pęksowej, „Gromada – Rolnik Polski”, 1979 nr 87, s.12.
[2] Tamże.
[3] Tamże.
* Zdjęcie na górze: Ewelina Pęksowa w swoim zakopiańskim domu, 2007 r., fot. P. Onochin / STL