150 lat temu w Zułowie na Wileńszczyźnie urodził się Bronisław Piłsudski (1866-1918), brat Józefa Piłsudskiego, badacz ludów Sachalinu, który jako jedyny na świecie utrwalił fonograficznie pieśni i mowę Ajnów, a także pionier badań etnograficznych na Podhalu. W Muzeum Tatrzańskim można obejrzeć wystawę przypominającą postać znakomitego etnografa.
Bronisław Piłsudski urodził się 2 listopada 1866 roku w Zułowie w powiecie święciańskim na Litwie (ówczesny zabór rosyjski), niedaleko Wilna. Pochodził z patriotycznej rodziny ziemiańskiej. Miał liczne rodzeństwo – pięć sióstr i sześciu braci – w tym najsłynniejszego z nich: Józefa Piłsudskiego (1867–1935), przyszłego marszałka Polski.
Po odbyciu nauki w w Wilnie w I Gimnazjum przyszły etnograf w 1885 roku wyjechał do Petersburga, gdzie zdał maturę i wstąpił na Wydział Prawa miejscowego uniwersytetu.
Za przypadkowy udział w spisku mającym na celu zamach na cara Aleksandra III Bronisław Piłsudski skazany został przez władze rosyjskie na karę śmierci, zamienioną później na 15 lat katorgi. Bronisław w wieku 21 lat trafił na Sachalin – wyspa na Oceanie Spokojnym zwanej Wyspą Katorżników. Tam będąc na zesłaniu zaczął badać i opisywać życie, język, obyczaje i tradycje ginących plemion – Ajnów, Niwchów i Oroków.
Wałki woskowe, na których Bronisław Piłsudski zarejestrował pieśni Ajnów, fot. kadr z filmu Orzeł i Chryzantema”, reż. Jacek Wan / www.youtube.pl
W wyniku czternastoletnich studiów pozostawił po sobie olbrzymi i unikatowy dorobek naukowy, zwłaszcza w zakresie studiów nad ludem Ajnów, w owym czasie zamieszkującym Sachalin. Jego wielkim sukcesem było stworzenie słownika, w którym przetłumaczył ponad 10.000 słów z języka Ajnów. Dokonał również bogate badania kultury i obyczajów w tym także tradycji muzycznej. Spisał wiele legend i podań ludowych. Utrwalił fonograficznie pieśni i mowę Ajnów. Do dziś zachował się zbiór około 300 fotografii wykonanych z niezwykłym profesjonalizmem i intuicją oraz przede wszystkim wałki woskowe, na których zarejestrowano bajki, pieśni i legendy Ajnów. Mają one nieocenioną wartość badawczą, a ich odkrycie i odczytanie w latach 80-tych XX w. było wielką sensacją naukową.
Stara pieśń ajnuska zarejestrowana przez Bronisława Piłsudskiego (www.icrap.org):
Zdjęcie autorstwa Bronisława Piłsudskiego przedstawiające dwóch Ajnów: z zachodniej (po lewej) i ze wschodniej (po prawej) części Sachalinu, fot. www.cyfroteka.pl
Do Europy przybył w 1906 roku. Przebywając z przerwami w Zakopanem (w latach 1906-1914), zaangażował się w prowadzenie badań nad folklorem Podtatrza. W tym celu powołał Sekcję Ludoznawczą przy Towarzystwie Tatrzańskim (1911 r.). Wniósł również wkład w rozwój Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem.
Juliusz Zborowski, wieloletni dyrektor tej placówki, widział w Bronisławie Piłsudskim pierwszego na Podhalu nowoczesnego etnografa, wybitnego muzealnika i pioniera badań etnograficznych prowadzonych na Podhalu i dla Podhala.
Dorobek naukowy Bronisława Piłsudskiego cenią naukowcy na całym świecie, organizowane były międzynarodowe sesje naukowe poświęcone jego dokonaniom.
Od 1998 roku wydawana jest edycja Dzieł zebranych Bronisława Piłsudskiego pod redakcją naukową profesora Alfreda F. Majewicza.
Na Sachalinie, w Rosji i na Hokkaido stanęły upamiętniające go pomniki, a w gmachu Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie wisi poświęcona mu tablica. Ma symboliczną mogiłę na Starym Cmentarzu w Zakopanem (jego grób znajduje się na cmentarzu Montmorency pod Paryżem).
Mimo wielkich zasług dla światowej nauki Bronisław Piłsudski znany jest niewielkiemu gronu specjalistów i pasjonatów. W Polsce nazwisko Piłsudski kojarzy się wyłącznie z jego młodszym bratem Józefem, pierwszym Marszałkiem Polski.
Bronisław Piłsudski zginął w 1918 r. w Paryżu tonąc w Sekwanie. Podejrzewa się, że była to śmierć samobójcza, związana z depresją. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 29 maja 1918 na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency pod Paryżem, gdzie do dziś znajduje się grób Bronisława Piłsudskiego.
Na wystawie w willi Oksza, filii Muzeum Tatrzańskiego, którą można oglądać do 13 listopada 2016 r. prezentowane są trzy bloki tematyczne:
– Kolekcja etnograficzna Bronisława Piłsudskiego w Muzeum Tatrzańskim
– Wśród Ajnów
– Zakopiańskie lata Bronisława Piłsudskiego (1906-1914)
Zwiedzający mogą zobaczyć portret Adomasa Varnasa Bronisław Piłsudski „Król Ajnów” z 1912 roku (odnaleziony w 2015 r. po wielu latach poszukiwań), strój ajnuski, fotografie, dokumenty rękopiśmienne, nagrania, materiał filmowy – w tym dokumenty do tej pory nie publikowane.
W 2011 powstał film biograficzny o Bronisławie Piłsudskim „Orzeł i Chryzantema”, reż. Jacek Wan. Bohaterem filmu jest wnuk Bronisława Piłsudskiego, Kazuyoshi Kimura, który dopiero w 1984 roku dowiedział się, że jego dziadkiem był słynny polski naukowiec.
Zobacz również:
Wirtualny szlak „Śladami Bronisława Piłsudskiego”
www.facebook.com/WirtualnySzlakSladamiBronislawaPilsudskiego
* Zdjęcie na górze: Bronisław Piłsudski, fot. Wikimedia Commons
Źródło: www.muzeumtatrzanskie.pl / wikipedia.org