Stowarzyszenie Twórców Ludowych z radością ogłasza wydanie nowej publikacji książkowej poświęconej jednemu z najbardziej fascynujących elementów polskiej sztuki ludowej – pająkom. Publikacja autorstwa Katarzyny Kraczoń stanowi wyjątkowe kompendium wiedzy o tej tradycyjnej formie ozdób, które od dawien dawna zdobią polskie wnętrza, stanowiąc integralną część świątecznych i obrzędowych dekoracji ludowych.
Pająki ludowe, które od dawna były elementem dekoracyjnym wykorzystywanym zwłaszcza w okresie Bożego Narodzenia, wykonane z różnorodnych materiałów – od słomy, przez papier, po pióra i nici – wciąż zachowują swoje miejsce w polskiej tradycji. Wiele z nich posiada głęboki symbolizm, który ma na celu zapewnienie domowi pomyślności, zdrowia i ochrony przed złymi duchami.
Jest to trzeci tom z serii „Elementarz Sztuki Ludowej” wydawanej przez Stowarzyszenie Twórców Ludowych – poprzednie publikacje: Pisanki (2017), Wycinanki (2020).
„Pająki” to książka, która nie tylko ukazuje historię i symbolikę pająków, ale również przybliża ich rolę w życiu codziennym społeczności wiejskich. Wydawnictwo zawiera bogaty zbiór fotografii zarówno archiwalnych jak i tych współczesnych. Ważnym elementem są także zdjęcia i szczegółowe opisy wykonania poszczególnych elementów pająków, co sprawia, że publikacja stanowi cenne źródło wiedzy nie tylko dla badaczy, etnografów, ale także dla pasjonatów folkloru i sztuki ludowej.
Trzeci tom wyjątkowego Elementarza Sztuki Ludowej poświęcono pająkom obrzędowym, obecnym od wieków w kulturze tradycyjnej, a zyskującym współcześnie nowe odczytanie i kulturową interpretację. Jest to kolejna publikacja Katarzyny Kraczoń, w której autorka w przystępny sposób przekazuje wiedzę silnie osadzoną w źródłach pisanych i fotograficznych, a także w materiale terenowym, który w formie cytatów ubarwia prowadzoną narrację. Klarowny podział treści i czytelny układ graficzny są zachętą do sięgnięcia po tę pozycję dla osób posiadających już kompetencję kulturową w tym zakresie, jak też dopiero rozpoczynających swoje poszukiwania. Atutem tej książki jest szata graficzna, obfitująca w szczegółowe fotografie – w tym archiwalne, uwypuklające oprócz obrzędowych walory artystyczne konkretnych realizacji. Równie istotne jest znaczenie poznawcze, osiągnięte poprzez prezentację głównych typów pająków, jak również osób które je tworzą. Jestem przekonany, że ten tom Elementarza Sztuki Ludowej zajmie ważne miejsce w biblioteczce kulturoznawczej, przybliżając tę wyjątkową dziedzinę twórczości ludowej szerszemu gronu odbiorców – recenzuje dr Krzysztof Snarski
W książce znajdziemy również sylwetki współczesnych twórców ludowych zajmujących się wykonywaniem pająków, którzy mieli duży udział w powstaniu publikacji.
Stowarzyszenie Twórców Ludowych zaprasza do zapoznania się z tą niezwykłą publikacją, która nie tylko dokumentuje, ale i popularyzuje jedno z najpiękniejszych elementów polskiej sztuki ludowej.
Publikację dofinansowano ze środków Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa – „Niematerialne – przekaż dalej”.
Książka dostępna jest w Galerii Sztuki Ludowej STL (ul. Grodzka 14, Lublin). Możliwa jest także wysyłka pocztą po wysłaniu zamówienia na zgstl@op.pl.
Spis treści
Wstęp . . . . . . 5
Pająki – ozdoby wiejskich chałup . . . . . . 6
Legendy o pająkach . . . . . . 8
Szczęśliwy ten dom, gdzie pająki są . . . . . . 9
Surowce i materiały . . . . . . 13
Słoma – konstrukcyjny i symboliczny element pająków . . . . . . 15
Elementy zdobnicze pająków . . . . . . 20
Formy pająków . . . . . . 28
Pająki kuliste . . . . . . 31
Pająki tarczowe . . . . . . 37
Pająki żyrandolowe . . . . . . 43
Pająki krystaliczne . . . . . . 47
Pająki promieniste . . . . . . 53
Pająki jako element dziedzictwa kulturowego – dokumentacja, ochrona i popularyzacja . . . . . . 57
Biogramy twórców . . . . . . 63
Bibliografia . . . . . . 69
Teksty: Katarzyna Kraczoń, Małgorzata Majewicz-Krajewska
Konsultacja merytoryczna: dr hab. prof. UMCS Mariola Tymochowicz
Skład, łamanie, projekt okładki: Krzysztof Butryn | ŻurawieArt
Fotoedycja: Mateusz Borny, Krzysztof Butryn
Wydanie I, Lublin 2025
Wydawca: Stowarzyszenie Twórców Ludowych
ISBN 978-83-89638-24-3
Druk: Akapit, drukarniaakapit.pl
O Stowarzyszeniu Twórców Ludowych
Stowarzyszenie Twórców Ludowych jest organizacją, która od blisko 60 lat działa na rzecz ochrony, dokumentowania oraz promowania polskiej sztuki ludowej i rzemiosła. Organizuje wystawy, warsztaty, a także wydaje publikacje, które mają na celu zachowanie i przekazywanie tradycyjnych umiejętności oraz wiedzy o kulturze ludowej przyszłym pokoleniom.